Informacje ogólne
Inwentaryzacja i charakterystyka PES
Na podstawie przeprowadzonego badania kondycji sektora ES w regionie oszacować można, że sektor ten w województwie świętokrzyskim tworzy ok. 280 aktywnych podmiotów, angażujących w swoje działania, jako pracowników, prawie 3400 mieszkańców województwa. Badanie ujawniło jednak, że duża liczba spośród podmiotów zaliczonych powyżej do sektora ES nie prowadzi w istocie działalności zarobkowej, ani też nie zatrudnia odpłatnego personelu.
Kondycja ekonomiczna PES
Działalność zarobkowa świętokrzyskich PES ma raczej niewielką skalę. Ponad 92% badanych podmiotów prowadzących działalność zarobkową działało jedynie na rynku lokalnym i regionalnym. Ponad 80% badanych NGO oraz spółdzielni i spółek non-profit uzyskuje przychody w wysokości nie przekraczającej 100 tys. zł. Niska jest także rentowność działalności zarobkowej. Znacznie istotniejszym źródłem finansowania działalności PES są dotacje bezzwrotne – korzystało z nich około połowy wszystkich NGO i spółdzielni socjalnych oraz niemalże 1/5 podmiotów reintegracyjnych (nie uwzględniając dotacji przeznaczonych ściśle na działalność PES o charakterze reintegracyjnym). Działające na terenie województwa świętokrzyskiego PES w niewielkim stopniu korzystają ze zwrotnych form wsparcia finansowego prowadzonej działalności. Około 5% podmiotów zaciągnęła jakiekolwiek formy pożyczek lub kredytów, przy czym podmioty reintegracyjne w ogóle nie korzystały z tej formy finansowania. Niemal połowa wszystkich przebadanych PES ocenia, że posiadane zasoby materialne nie zaspokajają wszystkich potrzeb związanych z prowadzoną działalnością zarobkową.
Zasoby ludzkie w PES
Obok klasycznych podmiotów reintegracyjnych (w całości kierujących swoje działania do osób bezrobotnych) funkcje reintegracyjne na terenie województwa świętokrzyskiego pełnią głownie spółdzielnie socjalne (ponad połowa z nich zatrudnia głównie osoby wcześniej bezrobotne). Pozostałe podmioty – NGO, spółdzielnie pracy i spółki non-profit, w większości nie kierują tworzonych miejsc pracy do osób pozostających wcześniej bez zatrudnienia. Za główne potrzeby rozwojowe kadry przedstawiciele PES, w znacznej mierze niezależnie od typu reprezentowanego podmiotu, uznali wzrost wynagrodzeń, większą stabilność zatrudnienia oraz dostęp do szkoleń zawodowych. Badanie wykazało, że w pewnej części NGO i spółdzielni socjalnych (zwłaszcza spółdzielni socjalnych osób prawnych) nie funkcjonują demokratyczne standardy zarządzania – pracownicy rzadko albo wcale nie są angażowani w procesy podejmowania decyzji, co według niektórych definicji wykluczałoby te podmioty z kręgu przedsiębiorstw społecznych.
Ocena sytuacji PES i możliwości rozwoju PES
Przedstawiciele poszczególnych typów podmiotów ekonomii społecznej różnią się w ocenie kondycji reprezentowanych podmiotów. Zdecydowanie najlepiej oceniana jest ona przez przedstawicieli podmiotów reintegracyjnych – 2/3 z nich zgodziło się ze stwierdzeniem, że kondycja ich PES jest bardzo dobra. Najgorzej kondycję reprezentowanych przez siebie podmiotów oceniają przedstawiciele PES o najbardziej – spośród omawianych – rynkowym charakterze, tj. spółdzielni socjalnych. Zaledwie 20% z nich zgadza się, że jest ona bardzo dobra. Dla podmiotów ekonomii społecznej wszystkich typów podstawowym rodzajem napotykanych problemów są trudności finansowe. Pozyskiwane z różnych źródeł środki finansowe nie są wystarczające, pokrywają na ogół koszty bieżącej działalności ale nie wystarczają na podnoszenie jakości prowadzonej działalności statutowej (merytorycznej). Ze specyficznym rodzajem problemów zmagają się podmioty reintegracyjne. Poprawiająca się sytuacja społeczno-ekonomiczna lokalnych społeczności, duża podaż alternatywnych programów pomocowych oraz poszerzająca się gama (i wielkość) dostępnych dla osób w trudnej sytuacji form pomocy finansowej powodują trudności w rekrutacji uczestników programów reintegracyjnych i rehabilitacyjnych. Jedną z głównych strategii przezwyciężania trudności, z którymi zmagają się PES jest aplikowanie o środki zewnętrzne. Skuteczność aplikowania o dotacje bezzwrotne była, pośród ubiegających się o takie wsparcie PES, stosunkowo wysoka (niemalże 70% aplikujących podmiotów otrzymało w 2015 r. dofinasowanie). PES wykorzystują różnorodne formy działalności promocyjnej. Najczęściej wykorzystywane były narzędzia bezpłatne lub nisko kosztowe – własne serwisy www oraz prowadzone profile w mediach społecznościowych. Również często wykorzystywana była możliwość udzielania przez przedstawicieli PES wywiadów w mediach tradycyjnych. Zaledwie 1/3 PES posiada opracowane plany rozwoju, przy czym w dużej części przypadków plany te zostały przygotowane w związku z istnieniem wymogów formalnych w tym względzie i nie są praktycznie wykorzystywane.
Współpraca PES z innymi podmiotami
Większość badanych PES współpracuje z innymi typami podmiotów, przy czym niemalże wszystkie przebadanie PES wskazały JST jako najważniejszego partnera tej współpracy. W przypadku spółdzielni socjalnych, CIS oraz ZAZ równie często wskazane zostały firmy prywatne. Dla NGO, spółdzielni socjalnych, KIS oraz WTZ istotnym partnerem był również inny PES. W zgodnej ocenie badanych przedstawicieli PES ich współpraca z innymi podmiotami przynosi same korzyści: finansowe, związane ze zwiększonymi możliwościami realizacji projektów dofinansowanych ze środków zewnętrznych, otrzymaniem wsparcia bądź pomocy w realizacji działań, a także z możliwością zbycia wyrobów lub otrzymania zleceń na realizację usług; związane podniesieniem jakości wsparcia merytorycznego oraz skuteczności oddziaływania PES w obszarze realizacji celów statutowych oraz związane z poprawą wizerunku PES. Badanie wykazało, że na terenie województwa świętokrzyskiego mają miejsce pierwsze przejawy procesu wewnętrznej konsolidacji sektora ekonomii społecznej, tym niemniej proces ten wymaga dalszego wspierania i pobudzania.
Wsparcie dla PES udzielane przez samorządy lokalne
Współpraca pomiędzy JST a PES w województwie świętokrzyskim jest słabo rozwinięta. Jednostki samorządu terytorialnego w niewielkim stopniu wykorzystują dostępne im instrumenty wsparcia PES (np. klauzule społeczne, zakup towarów i usług od PES, wsparcie finansowe i pozafinansowe dla PES), ekonomia społeczna jest też raczej słabo osadzona w strukturach JST (zarówno w aspekcie organizacyjnym, jak i w dokumentach strategicznych). Przedstawiciele JST co prawda wyrażają zainteresowanie powstawaniem nowych PES w ich gminach/powiatach, jednakże raczej nie są skłonne do podejmowania jakichkolwiek inwestycji w tym zakresie. Najbardziej pożądane przez samorządy lokalne typy PES to CIS, KIS oraz spółdzielnia socjalna osób fizycznych, z kolei najbardziej pożądanym typem usług oferowanych przez PES są usługi opiekuńcze nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi. Zidentyfikowanym problemem jest także słaby stan diagnoz lokalnych (gminnych, powiatowych) sektora organizacji pozarządowych w województwie świętokrzyskim.
Działalność PES o charakterze reintegracyjnym
Efekty działań PES o charakterze reintegracyjnym (CIS, KIS, WTZ, ZAZ) uznać można za zadowalające w zakresie reintegracji społecznej i zdrowotnej, natomiast za słabe w zakresie aktywizacji zawodowej. Problemy zgłaszane przez przedstawicieli PES o charakterze reintegracyjnym to m.in. słabo rozwinięta współpraca z innymi instytucjami działającymi na rzecz tych samych grup docelowych (np. powiatowe urzędy pracy); brak sformalizowanych procedur monitoringu losów absolwentów PES o charakterze reintegracyjnym; roszczeniowość uczestników PES i ich rodzin oraz brak motywacji do podjęcia zatrudnienia na otwartym rynku pracy.